Tarix boyu insanlar savaşıblar. Müharibələr fayda verməkdən daha çox məhv və əzaba gətirsə də, insanlar müharibə etməyə davam ediblər. Mübarizənin vacibliyindən orta əsirlərdə Qədim Yunanıstanda və Romada, Çində, Hindistanda Avropada danışırdılar.
Müharibə nədir və insanlar niyə savaşırlar ?
Klassik mənada müharibə iki dövlət arasında silahlı qarşıdurmadır. Ölçüsünə və ya əhalisinə görə fərqlənə bilər, lakin təxminən bərabər siyasi statusa sahib olmalıdırlar. Əksər dövlətlər xarici əraziləri və ya resursları ələ keçirmək üçün savaşırdılar. Lakin bəzən müharibələr tamamilə gülünc səbəblərdən də olurdu. Məsələn bir tərəf digər tərəfə futbolda uduzduğu üçün.
Böyük bir dövlət xarici problemlə qarşılaşdıqda silahların köməyi ilə istədiklərinə nail ola bilərdi. Digər ölkələrlə müqavilələr tez-tez pozulurdu. Bununla birlikdə, iyirminci əsrdə nüvə silahlarının ortaya çıxması sayəsində müharibənin aparılmasına olan münasibət xeyli dəyişdi və elə dağıdıcı oldu ki, onları istifadə edən hər hansı bir ölkə yalnız rəqiblərinə deyil, özlərinə də zərər verdi.
İyirmi birinci əsrdə döyüşçülərə münasibət necə dəyişdi?
Döyüşçülərin qlobal anlayışı da zamanla dəyişdi. Müasir dövlətlər müharibə ilə əlaqəli iqtisadi və siyasi mövqelərin səviyyəsindən xəbərdardırlar. Məsələn, vətəndaşların ödədikləri vergilərin niyə döyüşü maliyyələşdirməyə getdiyini izah etmək çətindir. Daha bir səbəb,medianın yayılması və siyasi proseslərin gedişatına olan təsiridir. Bu gün müasir texnologiyalardan istifadə edən əsgərlər həqiqətən hərbi münaqişə zonasında nələrin baş verdiyini göstərə bilərlər.
Beynəlxalq hüquq qurumları və millətlərarası təşkilatlar inkişaf etməyə davam edir. Məsələn, BMT və ya Avropa Birliyi, dünyadakı siyasi vəziyyəti tənzimləməyə və müharibələrin qarşısını almağa kömək edirlər. Müharibə başlayarsa, bu cür təşkilatlar şiddət səviyyəsinin artmasının qarşısını almağa və münaqişələri mümkün qədər tez həll etməyə çalışırlar.
Hərbi münaqişələrin sayı və miqyası tədricən azalır. İkinci dünya müharibəsindən sonra böyük dövlətlər öz aralarında birbaşa toqquşmaları tərk etdi və siyasi oyunlara üz tutdu.
Qeyri-dövlət subyektləri, qiyamçı hərəkatlar, inqilabi qruplar və ya terror təşkilatları müasir müharibələrin fəal təşəbbüskarlarına çevrildi. Onların siyasi öhdəlikləri və beynəlxalq müqavilələrə adiyatı daha az səviyyədədir.
Müasir hərbi münaqişələr necə davam edir?
21-ci əsrdəki qarşıdurmanın əksəriyyəti dövlətlər daxilində baş verir. Məsələn, hökumət qüvvələri üsyançılarla və ya müxalifətlə mübarizə apararkən. Ancaq bəzi münaqişələr böyüməkdədir ki, digər dövlətlər bu məsələlərə qarışmağa başlayır. Bu vəziyyətdə bütün münaqişə tərəfləri çox vaxt mənfi nəticələrlə qarşılaşırlar. Qaçqın axını və ya resursların dəyişkən qiymətlərilə.
Dünyada hərbi qarşıdurmaların nisbətən daha çox baş verdiyi ərazilər var. Bunu üç əsas 3 səbəbi var. Birincisi yüksək doğum nisbəti. İkincisi, aşağı yaşayış səviyyəsi. Üçüncüsü, zəif inkişaf etmiş qurumlar sistemi, bunlar olmadan ölkədə sabit hakimiyyəti saxlamaq mümkün deyil. Bəzən üsyançılar bir neçə il davam edə biləcək bir hərbi diktatura qurmağı bacarırlar, lakin bu cür hallar son dərəcə nadirdir.
Texnologiyanın inkişafı ilə başqa bir müharibə növü – informasiya müharibəsi meydana çıxdı. Üsulları seçki proseslərinə müdaxilə, kiber hücumlar və yalan xəbərlərin yayılması idi. Ənənəvi hərbi taktika elementlərinin və müasir yanaşmaların birləşməsindən tez-tez hibrid döyüşçülər adlandırılırlar.
Hərbi sahədə hansı dəyişikliklər olacaq?
Gündəlik həyatda istifadə etdiyimiz bir çox texnologiya əvvəlcə hərbi layihələr idi. Gələcəkdə robotlar və pilotsuz təyyarələrin inkişafı hərbi sahədə davam etdiriləcəkdir. Ağıllı maşınlar vurmaq üçün hədəfi izləyə və dəqiq təyin edə, zərbənin təsirini analiz edə və statistika verə biləcəklər.
Bu texnika iqtisadi cəhətdən getdikcə daha az maliyyətli olacaqdır. Məsələn, bu gün pilotsuz təyyarələrin istehsalı qırıcıların istehsalından on qat daha azdır. Peşəkar ordunun tərkibi dəyişəcək, insanlar əvəzinə tədricən ucuz və istifadəsi asan vasitələr alınacaq.
Dronların tam hüquqlu istismarı üçün peyklər də daxil olmaqla ciddi bir quruluşa ehtiyac olacaq. Texnologiya baxımından geridə qalan ölkələr bu cür cihaz istehsal edə bilməyəcək. Gələcəyin döyüşçülərinin asimmetrik olacağı ehtimal olunur. İnkişaf etmiş ölkələr bir maşınla onlara rəhbərlik edə biləcək və bu maşınlar insanlara qarşı mübarizə aparacaqdır.
Bəzi mütəxəssislər, ölkələr arasındakı qarşıdurmaların getdikcə ticarət müharibələri xarakteri alacağını düşünürlər. Dövlətlərin mübarizəsinin əsas məqsədi həm iqtisadi üstünlük, həm də istehsal və ticarət sahəsinə hakim olmaq bacarığıdır. Bu cür müharibələrin alətləri sanksiyalar, gömrük, məhdudiyyətlər və hətta ticarət blokadaları olacaqdır.
Bütün insanlar təhlükəsiz yaşamaq istəyirlər. Çoxumuz firavan həyatın rahatlığını dərk etdik və onları itirmək istəmirik. Bir çox ölkədəki media uzun müddətdir humanist dəyərləri təbliğ edir və zorakılığın rədd edilməsinə çağırır. Müharibədə reallaşmaq və ya xüsusi bir hiss almaq şansı axtaran insanlar olmasına baxmayaraq, getdikcə daha da azalır.
İnsanlar müharibələrin sayını və miqyasını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa müvəffəq olsa da, yaxın gələcəkdə onlardan tamamilə qurtulmaq mümkün deyil. Çox güman ki, birbaşa hərbi toqquşmalar olmadan və sülhməramlı təşkilatlar əsas rol oynayacaq, on illərlə davam edəcək ləng münaqişələrə çevriləcəklər.
İnsanların yadplanetlilər tərəfindən təhdidlərlə qarşılaşacaqları təqdirdə daxili müharibələrdən imtina edəcəkləri fərziyyəsi var. Bu vəziyyətdə bütün insanlıq ümumi qurtuluş üçün birləşməli olacaq. Ancaq belə bir vəziyyəti təxmin etmək son dərəcə çətindir. İnsanlar yer üzündə hərbi toqquşma sayını necə minimuma endirəcəyini düşünməlidirlər.
Rus dilindən tərcümə: Murad Məmmədov.
Mənbə: https://postnauka.ru/animate/154921
Murad Mammadov 